Fichtel & Sachs: Duomatic & Automatic
In oude (vouw)fietsen zien we nog wel eens naven van Sachs met een 2-bak: de Duomatic. Hier schakel je door achteruit te trappen. Van 1964 tot '73 produceert Sachs het type 101, een naaf zonder rem, en het type 102, een naaf met een terugtraprem. Deze naven hebben een afgevlakte as (10,3mm) en een smeernippel (elk half jaar een paar drupjes olie).
Alle versnellingsnaven van Fichtel & Sachs hebben vanaf 1958 een codeletter, die het bouwjaar aangeeft. Deze staat vaak naast de afkorting “F&S” op het naafhuis, of naast het spaakgetal.
A =1958; B =1959; C =1960; D =1961; E =1962; F =1963; G =1964; H =1965; J =1966; K =1967; L =1968; M =1969;
N =1970; O =1971; P =1972; R =1973;S =1974; T =1975; U =1976; V =1977; W =1978; X =1979; Y =1980; Z =1981 .
Het woord Torpedo op het naafhuis rechts, is t/m 1966 (J) in een vloeiend letterschrift; dat verandert in 1967 (K), zoals we zien op de linkse naaf. Vanaf ' 74/ ' 75 staat de code op de remhevel en werd er soms een tweede lettercode toegevoegd om de productiemaand aan te geven.
DUOMATIC NAAF 101 & NAAF 102
De platte as (10,5mm) met losse frictieschijven zorgt voor de opname van het koppel. De naven hebben 24, 28 of 36 spaakgaten. De lengte van de achteras is 146 of 156mm. Een onderdeel in deze naven, dat voor problemen zorgt, is meeneemring (nummer 10 van de exploded view FIG.1b); deze breekt nogal eens. De meeste onderdelen uit de naven 101 en 102 zijn identiek; in de onderdelen beschrijving van type 102, ziet u dat sommige onderdelen zelfs uitwisselbaar zijn met de drie-bak 415/515. De onderdelen zijn niet altijd uitwisselbaar met de opvolger R2110.
Het ontwerp en de kwaliteit van de naven 101 en 102 is beter dan die van hun opvolger de R2110 uit 1973, vooral wat betreft afdichting, lagering en chroom.
Engelse versie zoals FIG.1b
Een uitgebreide beschrijving van (de)montage en onderhoud van de Duomatic 102 naaf (van Faltrad).
Originele Duitse handleiding van de firma Sachs voor de Duomatic 102 naaf (via Faltrad)
.
FIG.1a De eerste serie Duomatics; links type 102, met terugtraprem en rechts type 101 zonder rem, geproduceerd van '64 - '73
FIG.1b EXPLODED VIEW HUB 102
DUOMATIC NAAF R2110 & AUTOMATIC NAAF A2110
In '73 komt de Duomatic R 2110 op de markt (alleen met terugtraprem). Deze heeft helaas een ronde as ( 9,5mm); de opname van het koppel moet nu gebeuren door de vertande kant van de vaste asconus aan de aandrijfzijde (nr.32 in FIG.3, zie ook bovenaan FIG.2). Deze vertanding moet goed in de pat vastgrijpen. Als de vertanding doorslipt, kan de naaf zich vaster draaien en zwaar gaan lopen. Dit doet de lagering zeer snel slijten. Deze lagering is bovendien slechts voorzien van de helft van het aantal kogels en de afdichting is slechter! De smeernippel op het naafhuis, is komen te vervallen. Het ontwerp van deze naaf werd enkele jaren later nog eens herzien; de uitwisselbaarheid van de onderdelen neemt dan verder af. Begin jaren tachtig is de productie gestaakt.
Vanaf 1974 produceerde Sachs de Automatic naaf type A 2110. Hier zijn er maar weinig van gemaakt. Ook deze naaf is voorzien van een terugtraprem, maar het schakelen gebeurt automatisch op basis van vliegwieltjes; dit is het onderdeel 18 in FIG.4. In nieuwstaat is er een gekleurde plastic schijf gemonteerd aan de zijde van de remhevel, in een rode of licht blauwe kleur. De blauwe versie schakelt iets eerder (129rpm) dan de rode versie (166rpm).
De rode heeft dus meer toeren nodig om te schakelen en werd dan ook gewoonlijk in vouwfietsen gebruikt. Zie: http://hubstripping.wordpress.com/fs-torpedo-automatic/ Goede technische beschrijvingen in het Engels: http://sheldonbrown.com/sutherland/CB-IGH-3-sachs.pdf
FIG.3 EXPLODED VIEW NAAF DUOMATIC R2110; deze komt het meest voor.
FIG.2 De naven Automatic A 2110 en Duomatic R 2110 zijn uiterlijk nagenoeg identiek. De Automatic is iets breder.
FIG.4 EXPLODED VIEW VAN DE AUTOMATIC NAAF A 2110 (de laatste herziene versie)
Zoals al gezegd, wordt de ronde as van de R 2110 en de A 2110 geborgd door de vertanding op de vaste asconus aan de aandrijfzijde. Hier mogen geen losse vulschijfjes tussen de vertanding en de pat gezet worden! Eventueel moet het wiel paraplu gespaakt worden, bij een 135mm achtervork!
NAWOORD:
Vooral van de naven type Duomatic 101 en Automatic A 2110, zijn er weinig gemaakt. Het meest gewild zijn de versies met 36 spaakgaten (veel velgkeuze) en de lange 156/ 158mm achteras. Deze zijn goed aan te passen aan de moderne frames met een 135mm achtervork. ( Let hierop bij aankoop via Marktplaats of E-bay! ). Als u een stalen frame heeft, kunt u met een frameliniaal vermoedelijk zonder al te veel problemen de achtervork uitrichten naar 114mm. Dan is een naaf met een korte as (146 of 148mm) ook goed. Een naaf met 24 of 28 spaakgaten beperkt de velgkeuze.
Voor onderdelen en complete Duomatic en Automatic naven, zie: http://www.scheunenfun.de en http://www.velo-classic.de
Een andere kennisbron (eng.): https://www.sheldonbrown.com/sutherland/CB-IGH-3-sachs.pdf
ANDERE FABRIKANTEN MET VERGELIJKBARE NAVEN (1960/1980)
BENDIX 'AUTOMATIC' 2-SPEED HUBS (1960s)
Van 1960 tot 1969, maakte de Amerikaanse firma Bendix naven met 2 versnellingen (de "Automatic"), en een terugtraprem. Schakelen ging dus ook door voorzichtig terug te trappen. Er werden drie versies gemaakt met 3 verschillend gekleurde ringen erop: Red bands (1960 tot 1964), Yellow bands (1965 tot 1969), en Blue bands (1965 tot 1969), de laatste was voor kleine wielen (20"). Info over Bendix, zie deze Amerikaanse website : www.trfindley.com/pgbndxhbs.html
.SHIMANO 'AB-100 AUTOMATIC 2-SPEED
In 1972 brengt Shimano een nieuwe zelf schakelende naaf op de markt (de 'AB-100 Auto-2'). De grote plastic ring op de naaf waarin het schakelmechanisme was onder gebracht, kon versteld worden. Daardoor werd de spanning op de veertjes van het vliegwiel veranderd en verschoof het schakelpunt van de naaf. Je kon dus zelf instellen bij welke rotatiesnelheid de naaf schakelde (tussen 50 en 150rpm). Door veroudering van het plastic zijn deze schijven erg bros.
Er zijn niet veel naven die nog functioneren. De hoge versnelling is directe aandrijving!
STURMEY ARCHER S-2 TWO SPEED 1966 Sturmey-Archer (UK) bewees dat zij ook zo'n naaf met terugtrap schakeling konden maken (zonder rem): de 'S2' ; de hoge versnelling was de directe aandrijving.
Tegenwoordig heeft hun nieuwe S2 model de lage versnelling als directe aandrijving! Sturmey Archer (Sunrace) maakt dus nieuwe Duomatics! http://hubstripping.wordpress.com/2010/09/23/sturmey-archer-s2c/
SRAM BRACHT IN 2012 EEN NIEUWE AUTOMATIX UIT, MAAR IS DAAR INMIDDELS WEER MEE GESTOPT ! Onder de titel Sturmey-Archer A2 is er zelfs tegenwoordig een met de SRAM Automatix vergelijkbare bak; blijkbaar ziet men een markt waarin SRAM niet meer gelooft.